Tur tempu ta tempu di Tumba?

27 Jan, 2024

1Komposishon Rignald Recordino

“Si ta posibel, pa djùmp riba kalipso na Trinidad, i baila samba na Brasil, e ora ei lo mester ta posibel pa djùmp riba nos tumba na Kòrsou”. (Omalio Merien,1971 reunion na Avila Beach Hotèl)

Karnaval di Kòrsou tabata pa hopi tempu algu di kolonia di habla ingles (La Cruz 20 febrüari 1969).

Mi’n ta kere ku lo tin hende ta pensa riba karnaval, sin pensa riba muzik.Músika ta e elemento mas importante den nos karnaval. Marcha grandi ta e evento ku ta pone mas hende riba pia, siguí pa e festival di tumba, ku ta dura 4 dia largu.

Aparte di esei,eksperensia di historia di festival di tumba ta mustra, ku Festival di Tumba mester di karnaval mas ku karnaval mester di Festival di Tumba.
Rignald Recordino a komponé un piesa, “Tur tempu ta tempu di tumba”, pero parse ku tumba ta músika reservá solamente pa karnaval. Despues di Karnaval, apénas nan ta komponé tumba i kasi bo no ta skucha tumba.Tur aña den Festival di Tumba sa tin kantante ku ta enfatisá ku tumba i karnaval ta parti di “nos kultura”. Mi ta kere, ku hopi di nan ta djis usa e frase aki pa komplasé i pa purba hinka algu di patriotismo den nan kansion. Den hopi kaso tin motibu pa kere ku e kantante ta usa e palabranan grandi aki sin sa bon kiko nan ke men. Laga mi ta bon kla, pa definishon tumba no ta músika di karnaval só, ounke ta parse asina. Un di nos músikonan grandi, Edgar Palm, den su buki “Muziek en Musici van de Nederlandse Antillen” ta skirbi ku tumba ta originá komo baile for di Kongo na Afrika. Edgar Palm ta hasi distinshon den diferente tumba: tumba pregoná, tumba guaracha, tumba kalipso, tumba cumbia, i por último tumba di karnaval. Pues,kultura di nos músika i tambe di nos tumbanan ta bai hopi mas leu ku nos tradishon di karnaval. Lo ta bon pa no solamente rekonosé esei, pero tambe pa garantisá pa nos tradishon di tumba no para aki òf konsentrá únikamente riba karnaval.

Kon tabata ántes?

Ban refreská nos memoria un tiki i no tin nodi di bai dje tantu bek. Den dékadanan 60 i 70, karnaval tabata algu primariamente di kolonia di habla ingles i kalipso tabata e ritmo ku tabata dominá den nos karnaval. E imigrantenan ingles a bin pa traha na Shell e tempu ei i ta nan tabata dominá den nos karnaval.
Segun informashon ku nos a haña, tabata selebrá karnaval mas pa dibertishon i no pa luho. Hendenan tabata usa paña bieu pa disfrasá i e tempu ei tabata yama karnaval  “Karnaval di paña bieu”. E artíkulo den La Cruz di febrüari 1969 ta bisa: ku e hendenan ku tabata selebrá karnaval, tabata hendenan konosedó di karnaval i tabata di Karibe Ingles i nos mes hendenan di Kòrsou. Aparentemente te 1952 nos tabatin bon karnaval i despues di esei, nos karnaval lo a bai atras, despues ku na 54 no tabatin karnaval, pa motibu di e tragedia di awa na Ulanda. Pues den historia di Kòrsou su karnaval, te sierto momento, kalipso a hunga un ròl dominante den nos karnaval.I tabata “steelband”, ku tabata kompañá den nos karnaval.

Steelband

Nos ta kòrda e garoshinan ku “steelband” ariba i ku algun hóben tabata ranka i tou den Gran Marcha ku pida kabuya. Nan no tabata para riba trùk òf treiler ku generator manera awendia. “Manpower” tabata eksigí p’esei. For di e tempu ei nos tabata usa e palabra “road march” pa indiká e piesa ku tabata karga nos marcha di karnaval e temporada ei. Nos ta papia tambe te awe di “jump up” di karnaval, refiriendo na e tempu ku nos tabata disfrutá den karnaval ku kalipso. I nos no por bisa ku e tempu ei nos tabata gosa ménos di karnaval ku awendia, ounke mester rekonosé ku e tempu ei e fiesta no tabata mes masal ku awor.
Radio Hoyer e tempu ei, diariamente tabatin un programa di mei ora dediká na kalipso i nos ta kòrda, kon diferente eksponente renombrá di kalipso, manera: Mighty Sparrow, Lord Melody, Lord Kirchener a bishitá Kòrsou mas di un biaha. Por sierto aki na Kòrsou, nos tabatin diferente yu di Kòrsou, ku eksitosamente tabata interpretá kalipso, manera Roy Alexander – Alberto Blijden – Clovis Bazur – Idelco Coffie – Boy Coffie – Adolfo (Dòdò) van Dinter – Donald Emers – rumannan Rene i Sonny Samson – Rafel Sommersol – Hubert Fernandez – Sammy Fox – Herman George – Fredo Muller – Ced Ride – Boy Margaritha – Niles Mongen – Ronny Schmidt (fotógrafo di Amigoe) – Rudy Plaate i Jimmy Richardson.

Un temporada a parse ku festival di kalipso lo a renasé den Klup di Shell, ora ku Sra. Gita Bertrand a disidí di bai sigui ku e aventura akí. E tabata eksitoso pa algun tempu, pero despues di su morto e festival aki tambe a muri.

Na Aruba, entre otro pa motibu di influensia mas fuerte ku aki, di hendenan di Islariba i islanan Ingles di den region, nan konosé kalipso ainda den nan karnaval. Te dia di awe nan tin nan festival di Kalipso, i banda di esaki nan tin un festival di tumba tambe, ku ta mas chikí ku e festival di kalipso.

Den nan salida ku organisashon di karnaval na 1971, komishon di karnaval i Asosashon di Músiko di Kòrsou a yega na un akuerdo históriko, pa kambia kalipso pa ritmo di tumba. A disidí ku e “road march” mester ta un ritmo típiko di Kòrsou, meskos ku esaki tabata den otro paisnan. Un tumba ku tantu grandi komo chikí por “jump” riba dje, un tumba ku mester ta un hit, un super hit.

Na 1971, pa promé biaha ta disidí di formalisá esaki den un festival di tumba. Festival di kalipso ta keda eksistí banda di tumba. Dia 31 di yanüari 1971 a tuma lugá den Roxy e promé festival. Pa algun aña e festival di kalipso tabata forma parti di nos fiesta di karnaval, na 1971 i 1973, Jimmy Richardson a gana e festivalnan akí i Dòdò van Dinter a gana na 1972 ku su komposishon Flick Blackman.

Den añanan ku a sigui tabata organisá e festival di kalipso un aña promé ku festival di tumba i otro aña despues di festival di tumba. Despues, di esaki popularidat di kalipso komo músika prinsipal den karnaval poko poko a mengua te ku awor el a somentá kompletamente. Miéntras tantu tumba a desaroyá mas i mas den karnaval, te ku awor hopi hende lo no ta kòrda mes mas, ku un tempu kalipso tabata parti importante di Kòrsou su karnaval.

Rudy Plaate a trata na konvensé públiko karnavalesko, ku seú ta un ritmo ku por a wapa riba dje.

Kòrsou a keda fiel na su Festival di Tumba i masalmente ta asistí na e 4 dianan di festival. Pero ta te ei, paso e mesun hendenan akí ku ta bula i baila durante festival di tumba, ta “jump” riba e ritmo di “roadfire” durante marcha di karnaval, lubidando, ku nan mes tabata partísipe pa saka e tumba ganadó.

Influensia internashonal tambe a hunga un ròl den nos karnaval i nos ritmo di karnaval masha hopi mes. Sea ta 72 òf 73, Exuma a lansa su éksito Do Wah Nanny, ku tabata un superhit i den nos marcha, e piesa aki a zona sin miserikòrdia, manera ta nos “road march” esaki tabata; Sak’é bum bum di Claudius Philips tambe a hasi estrago den nos karnaval i a pone masha hende “hit the floor; Bang Bang Lulu a hasi mesun kos.

Tiki tiki, nos gruponan a rehubenesé i tumba por ta dushi den festival di tumba, kaminda tin un super bon  ambiente, pero tiki tiki nos ta kambiando nos tumba pa un fenómeno di último 10 aña, esta “roadfire”.

Si nos sigui manera kos ta bai, nos lo kaba ku un Festival di Tumba, kaminda ta toka i saka ganadó di tumba den Festival Center i dera e tumba den e mesun lugá, paso no ta toka e tumba tòg den marcha.
Djis bai wak nos “Teener Parade”, i lo bo konstatá, ku 2Potrèt Archivo Nashonalta Rei di Tumba so ta kanta su tumba i tur sobra grupo (skol) ta kore riba “roadfire”. Bo mes ta kere ku nos Tumba tin futuro?

 

15 Comments

  1. Franklin G ELENBURG

    Percy a lubida e aporte di dfto Franklin “Peng” de Windt den realisashon di tunba komo e ritmo pa akompañá marcha di karnaval.

    Reply
    • percy.pinedo

      Nò, mi no a lubidá, mi no a menshoná e personahenan, ma Asosashon di Músiko

      Reply
  2. Jacky Copra-Timmer

    Mi a gusta e artikulo aki, mi a korda ku mi mama Vilma Sprock, tabata reina di karnaval di Chobolobo na 1955.

    Reply
    • percy.pinedo

      Jacky ke tal, delaster mi ta tin un artíkulo tokante bo tata na filmdienst, awor esaki ta yama rekuerdo di bo mama. Great si bo partisipashon òf di bo famia den e artíkulonan

      Reply
  3. Carlos Larmonie

    Hopi interesante Percy. Mi ta kere ku ta un bon idea pa AMAK i su miembronan para ketu i evalua si e desaroyo
    aktual di nos tumba ta esun ku ta kombini nos tumba riba su mes. En todo kaso e ta kombini Karnaval en general i e musikonan ku por partisipa si.Mi ta bisa “por” pasobra si bo para ketu na e invershon financiero ku sigur e kantantenan ku no ta forma parti vast di un grupo musikal tin ku hasi pa por partisipa na Festival di Tumba. Mi tin miedu ku alo largu participashon na Festival di tumba lo bira menos i menos. Mi ta spera ku lo no ta e kaso. Kisas un idea pa AMAK palabra ku su miembronan pa pone na kada toká algun tumba riba nan repertorio. Danki pa komparti.

    Reply
    • Magali Jacoba

      Interesante. Na Rueda di Prensa kaminda a presenta kantidat di inovashon, mi a yama pabien pa e inovashonnan. Pero na mes momentu mi a indika ku ta bon pa pensa tambe riba e balor agrega di e tumba pa nos karnaval.
      Esaki pa motibu ku ami a stop di bai den karnaval/ yuda ku karnaval pa motibu ku no ta duna balor mas na nos tumba den karnaval.
      Pero ta asina nos a para bira.

      Reply
      • percy.pinedo

        Nos mester sinta di nobo i ban papia tokante nos tumba.Si no hasi esaki, mi tin miedu ku e ta para muri kon ritmo den karnaval.

        Reply
    • percy.pinedo

      Bo sa Carlos, mi tin miedu ku solamente ta pone regla pa e festival i no tin e parti di konsientisashon ei. Pero e konsientisashon mester bin di tur manera.

      Reply
  4. Iyo Rosa

    Tin un desbalansa entre loke públiko ké i loke musikonan ta disidí. AMAK i festival di Tumba ta algu di musikonan. Generashonnan ta pidi algu otro ku tempu i si bai tras di públiko, bo ta pèrde e tumba original. Si bo mantené loke musikonan òf kulturistanan ke, bo ta pèrde e públiko.

    Mester ked reevalua kiko ta funshoná i kiko nos ke i sigui adaptá.
    E tumba di añanan 70 no ta meskos ku esnan di añanan 90 i sigur no mané esun di awoki.

    Bo puntra un tiener awe kiko ta ritmo di Karnaval, e ta bisa bo roadfire. Esei ta e realidat i no por kambi’e mas.
    Kisas adaptá e festival di 4 dia den 2 evento: e roadfire i e tumba… is sigui adaptá

    Reply
    • percy.pinedo

      Bon sugerensia Iyo, pero mester kòrda ku esaki tabata e meta, ku kua Komité di karnaval di aquel entonces i AMAK a kuminsá e lucha. Pero mi ta di akuerdo ku e desbalansa tei. Danki pa bo kontrobushon

      Reply
  5. Lisette v.Lamoen-Garmers

    Danki pa bo aporte na nos tumba Percy.
    Mi ta sinti tambe un hansha pa e tumba bira un roadfire pa jump ariba ku speed pa nos komplase nos hobennan. Te kon leu nos por bai. Mi ta kere nos por perde nos tumba buskando road jump music.

    Mi ta kere tin ku modernisá nos tumba Sam Sam ku baile pa asina tin un bon sinkronisashon entre areglo I bailé. Kompetensianan di baile di tumba durante aña. Pa.asina nos no perde nos tumba pa motibu di karnaval. Karnaval a bin pa reskaté. Pero no pa e bira roadfire pa nos keda ku tumba henter aña. Ban organisa kompetensia, balia e diferente tumbanan I modernisá nos baile kisas sin perde e esensia.
    Pero muchu speed djis pa kore den karnaval na mi parser por traha kontra di e reskate pa nos tumba buba henter aña

    Reply
  6. Edwin Sloop

    Ta manera Arnell a deklara ku festival di tumba a para bira kontest di banda e miho ta gana e festval i te ei, e tumba no ta wòrdu toka den niun marcha. Mi ta kere ku ass. di musiko ta hasi un bon marketing pa e tumba, i nan no tin ningun sankshon p’esunan ku no ta toka e tumba.

    Reply
  7. Norbert Bernardina

    Tumba, komo tumba pa jump den Karnaval tey i lo keda. Sigur lo tin influenshanan. Mundu kasi no tin frontera mas.
    E yabi pa e keda ta e festival. Mi a tende un idea pa lansa un festival mas di e tumba mas tradishonal.
    No sera porta pa otro genero. Roadfire ta hopi gusta. Prinsipalmente pa hoben, pero no kibuka. Hopi “grandi tambe. E festivalnan por ta den diferente formato. No riba otro, pero ku tempu entrenan.

    Tumba lo keda zona sigur i tabata un idea mahestral pa “link” e tumba na Karnaval. Esaki a yuda kaba pa sobrebibensia di tumba na Korsou. Di Kimo Candelaria te Amos i Adjatai.

    Danki atrobe P.P.

    Reply
  8. Normelyn

    Si jammer pa e asuntu di tumba, Anke ami komo djumpdo den karanaval, Pa e ultimo 3 pa 4 aña ku tatin den karnaval, nan a toka e tumba hopi, durante marcha, Ami ta kera paso nan tin basta mucha jong ta partisipando den festival di tumba.. anto e tumba nan ta mas “moderno” mi por bisa??
    Mas i mas nos ta hañado rei di tumbanan hopi yòng, super great mi ta haña e kos, solamente mi ta haña meskos ku ta motivando pa nan partisipa den festival di tumba, mester di un manera of otro wak kon ta kumunsa hinka tumba den nan repertorio henter añ…
    Pero kon???? Esey ta mi pregunta
    Hopi great artikulo👍👍👍👍

    Reply
    • Norbert Bernardina

      Mi ta kere organisando un tipo di Festival ku ta duna insentivo tambe pa partisipa. Workshops, premio (no solamente na plaka) i exposure di nan i nan arte.

      Reply

Submit a Comment

Lo no publiká bo email. Áreanan rekerí tin e marka *

Komentario resien

  • Carlos Larmonie on “SOFT MELODY”!: “Asina tin mas personanan ku a lucha pa e ínhustisia sosial i laboral ku tabata i ta tumando luga ketu…May 5, 11:05
  • Natalie Samson on “SOFT MELODY”!: “Danki pa kompartí, esaki ta duna e lokual Percy a skirbi, un ttoke personal. Danki Percy.May 5, 07:59
  • Ruben La Cruz on “SOFT MELODY”!: “AMi i mi señora a traha un video di Mac su bida. Di su hestoria i ken Mac ta. Ta…May 5, 05:05

Kategoria