Tur tempu ta tempu di Tumba?

27 Jan, 2024

1Komposishon Rignald Recordino

“Si ta posibel, pa djùmp riba kalipso na Trinidad, i baila samba na Brasil, e ora ei lo mester ta posibel pa djùmp riba nos tumba na Kòrsou”. (Omalio Merien,1971 reunion na Avila Beach Hotèl)

Karnaval di Kòrsou tabata pa hopi tempu algu di kolonia di habla ingles (La Cruz 20 febrüari 1969).

Mi’n ta kere ku lo tin hende ta pensa riba karnaval, sin pensa riba muzik.Músika ta e elemento mas importante den nos karnaval. Marcha grandi ta e evento ku ta pone mas hende riba pia, siguí pa e festival di tumba, ku ta dura 4 dia largu.

Aparte di esei,eksperensia di historia di festival di tumba ta mustra, ku Festival di Tumba mester di karnaval mas ku karnaval mester di Festival di Tumba.
Rignald Recordino a komponé un piesa, “Tur tempu ta tempu di tumba”, pero parse ku tumba ta músika reservá solamente pa karnaval. Despues di Karnaval, apénas nan ta komponé tumba i kasi bo no ta skucha tumba.Tur aña den Festival di Tumba sa tin kantante ku ta enfatisá ku tumba i karnaval ta parti di “nos kultura”. Mi ta kere, ku hopi di nan ta djis usa e frase aki pa komplasé i pa purba hinka algu di patriotismo den nan kansion. Den hopi kaso tin motibu pa kere ku e kantante ta usa e palabranan grandi aki sin sa bon kiko nan ke men. Laga mi ta bon kla, pa definishon tumba no ta músika di karnaval só, ounke ta parse asina. Un di nos músikonan grandi, Edgar Palm, den su buki “Muziek en Musici van de Nederlandse Antillen” ta skirbi ku tumba ta originá komo baile for di Kongo na Afrika. Edgar Palm ta hasi distinshon den diferente tumba: tumba pregoná, tumba guaracha, tumba kalipso, tumba cumbia, i por último tumba di karnaval. Pues,kultura di nos músika i tambe di nos tumbanan ta bai hopi mas leu ku nos tradishon di karnaval. Lo ta bon pa no solamente rekonosé esei, pero tambe pa garantisá pa nos tradishon di tumba no para aki òf konsentrá únikamente riba karnaval.

Kon tabata ántes?

Ban refreská nos memoria un tiki i no tin nodi di bai dje tantu bek. Den dékadanan 60 i 70, karnaval tabata algu primariamente di kolonia di habla ingles i kalipso tabata e ritmo ku tabata dominá den nos karnaval. E imigrantenan ingles a bin pa traha na Shell e tempu ei i ta nan tabata dominá den nos karnaval.
Segun informashon ku nos a haña, tabata selebrá karnaval mas pa dibertishon i no pa luho. Hendenan tabata usa paña bieu pa disfrasá i e tempu ei tabata yama karnaval  “Karnaval di paña bieu”. E artíkulo den La Cruz di febrüari 1969 ta bisa: ku e hendenan ku tabata selebrá karnaval, tabata hendenan konosedó di karnaval i tabata di Karibe Ingles i nos mes hendenan di Kòrsou. Aparentemente te 1952 nos tabatin bon karnaval i despues di esei, nos karnaval lo a bai atras, despues ku na 54 no tabatin karnaval, pa motibu di e tragedia di awa na Ulanda. Pues den historia di Kòrsou su karnaval, te sierto momento, kalipso a hunga un ròl dominante den nos karnaval.I tabata “steelband”, ku tabata kompañá den nos karnaval.

Steelband

Nos ta kòrda e garoshinan ku “steelband” ariba i ku algun hóben tabata ranka i tou den Gran Marcha ku pida kabuya. Nan no tabata para riba trùk òf treiler ku generator manera awendia. “Manpower” tabata eksigí p’esei. For di e tempu ei nos tabata usa e palabra “road march” pa indiká e piesa ku tabata karga nos marcha di karnaval e temporada ei. Nos ta papia tambe te awe di “jump up” di karnaval, refiriendo na e tempu ku nos tabata disfrutá den karnaval ku kalipso. I nos no por bisa ku e tempu ei nos tabata gosa ménos di karnaval ku awendia, ounke mester rekonosé ku e tempu ei e fiesta no tabata mes masal ku awor.
Radio Hoyer e tempu ei, diariamente tabatin un programa di mei ora dediká na kalipso i nos ta kòrda, kon diferente eksponente renombrá di kalipso, manera: Mighty Sparrow, Lord Melody, Lord Kirchener a bishitá Kòrsou mas di un biaha. Por sierto aki na Kòrsou, nos tabatin diferente yu di Kòrsou, ku eksitosamente tabata interpretá kalipso, manera Roy Alexander – Alberto Blijden – Clovis Bazur – Idelco Coffie – Boy Coffie – Adolfo (Dòdò) van Dinter – Donald Emers – rumannan Rene i Sonny Samson – Rafel Sommersol – Hubert Fernandez – Sammy Fox – Herman George – Fredo Muller – Ced Ride – Boy Margaritha – Niles Mongen – Ronny Schmidt (fotógrafo di Amigoe) – Rudy Plaate i Jimmy Richardson.

Un temporada a parse ku festival di kalipso lo a renasé den Klup di Shell, ora ku Sra. Gita Bertrand a disidí di bai sigui ku e aventura akí. E tabata eksitoso pa algun tempu, pero despues di su morto e festival aki tambe a muri.

Na Aruba, entre otro pa motibu di influensia mas fuerte ku aki, di hendenan di Islariba i islanan Ingles di den region, nan konosé kalipso ainda den nan karnaval. Te dia di awe nan tin nan festival di Kalipso, i banda di esaki nan tin un festival di tumba tambe, ku ta mas chikí ku e festival di kalipso.

Den nan salida ku organisashon di karnaval na 1971, komishon di karnaval i Asosashon di Músiko di Kòrsou a yega na un akuerdo históriko, pa kambia kalipso pa ritmo di tumba. A disidí ku e “road march” mester ta un ritmo típiko di Kòrsou, meskos ku esaki tabata den otro paisnan. Un tumba ku tantu grandi komo chikí por “jump” riba dje, un tumba ku mester ta un hit, un super hit.

Na 1971, pa promé biaha ta disidí di formalisá esaki den un festival di tumba. Festival di kalipso ta keda eksistí banda di tumba. Dia 31 di yanüari 1971 a tuma lugá den Roxy e promé festival. Pa algun aña e festival di kalipso tabata forma parti di nos fiesta di karnaval, na 1971 i 1973, Jimmy Richardson a gana e festivalnan akí i Dòdò van Dinter a gana na 1972 ku su komposishon Flick Blackman.

Den añanan ku a sigui tabata organisá e festival di kalipso un aña promé ku festival di tumba i otro aña despues di festival di tumba. Despues, di esaki popularidat di kalipso komo músika prinsipal den karnaval poko poko a mengua te ku awor el a somentá kompletamente. Miéntras tantu tumba a desaroyá mas i mas den karnaval, te ku awor hopi hende lo no ta kòrda mes mas, ku un tempu kalipso tabata parti importante di Kòrsou su karnaval.

Rudy Plaate a trata na konvensé públiko karnavalesko, ku seú ta un ritmo ku por a wapa riba dje.

Kòrsou a keda fiel na su Festival di Tumba i masalmente ta asistí na e 4 dianan di festival. Pero ta te ei, paso e mesun hendenan akí ku ta bula i baila durante festival di tumba, ta “jump” riba e ritmo di “roadfire” durante marcha di karnaval, lubidando, ku nan mes tabata partísipe pa saka e tumba ganadó.

Influensia internashonal tambe a hunga un ròl den nos karnaval i nos ritmo di karnaval masha hopi mes. Sea ta 72 òf 73, Exuma a lansa su éksito Do Wah Nanny, ku tabata un superhit i den nos marcha, e piesa aki a zona sin miserikòrdia, manera ta nos “road march” esaki tabata; Sak’é bum bum di Claudius Philips tambe a hasi estrago den nos karnaval i a pone masha hende “hit the floor; Bang Bang Lulu a hasi mesun kos.

Tiki tiki, nos gruponan a rehubenesé i tumba por ta dushi den festival di tumba, kaminda tin un super bon  ambiente, pero tiki tiki nos ta kambiando nos tumba pa un fenómeno di último 10 aña, esta “roadfire”.

Si nos sigui manera kos ta bai, nos lo kaba ku un Festival di Tumba, kaminda ta toka i saka ganadó di tumba den Festival Center i dera e tumba den e mesun lugá, paso no ta toka e tumba tòg den marcha.
Djis bai wak nos “Teener Parade”, i lo bo konstatá, ku 2Potrèt Archivo Nashonalta Rei di Tumba so ta kanta su tumba i tur sobra grupo (skol) ta kore riba “roadfire”. Bo mes ta kere ku nos Tumba tin futuro?

 

Loading comments...

Komentario resien

  • Rudsel van Lamoen on Un bida sin prekupashon!: “Tempu a bira modèrno. Pero mare nos por a bai bèk den nos tempu kaminda ku komo hende e kalor…Jun 2, 14:33
  • Harry Moen on Un bida sin prekupashon!: “Tremendo artíkulo. Mi infansia a pasa manera un pelíkula mi dilanti.Jun 2, 11:41
  • Iris Martina-Koeyers on Un bida sin prekupashon!: “Tremendo…. Percey. Mi ta lesa i mi so ta hari. Hopi dushi mes. Mi a bai gewoon den tempu. Mi…Jun 1, 18:13

Kategoria