Yora ku un wowo ,hari ku e otro

18 Aug, 2023

1gaña yora. Sapaté ba bo sapatu! Reginald V. Römer

Den edishonnan anterior mi a skibi di “Bishita” i di “Yama Morto” i esaki ta trese mi na e siguiente kapítulo, ora morto kai.

Pa desviá for di e ritualnan di morto, mi a haña pregunta tokante “bula morto”. Mi a trata di haña algun splikashon òf informashon tokante “Bula Morto”, pero esei ta parse ku ta un mito i diferente hende ku mi a papia ku ne, no ta kòrda esei, ounke ku tin indikashon di algun persona ku por sa, ku esaki a yega di sosodé i ku definitivamente nan a yega di tende di esaki.

Den Amigoe di 4 di mart 1991 a sali un artíkulo, den kua e konosido Luis Daal a testiguá, ku na Antia tabata usa e método di “Bula Morto” pa averiguá si e sospechoso ta kulpabel na e morto si òf nò. E sospechoso mester a bula e morto i si e persona bula e morto sin nada e ora ei e no ta kulpabel i si e  totobiá esei ta nifiká ku e ta kulpabel.
Te asina leu ku ami sa, no a kondená ningun sospechoso na Antia, ku no por a bula morto di e defuntu ku a muri di un krímen.Personalmente mi ta kere ku e ekspreshon ‘bula morto’ a ser mal usá pa haña un konfeshon di e akusado.

Awor bèk na ritualnan ora morto kai. Mi a eksperensia sierto akto i otronan mi a skucha grandinan konta òf mi a lesa di nan. Por ehèmpel mi a yega di presensia belorio, esta morto a kai i tabata e tempu ei masha normal, ku bisiña i famia tabata bin kompaña na kas na momento ku morto kai. Pero esaki tabata mas bien un gètugèder, kaminda tabatin bebementu i komementu na abundansia i kontamentu di chiste. Kos ta kuminsá masha nèchi ku kòfi, te , chukulati i buskuchi soda, i despues bo ta tende bosnan ta alsa, pasobra ta ora ku alkohòl a hasi su entrada.
Ántes ora morto kai tempran atardi pa anochi, ta tin ku laba morto, dikon no baña morto mi no sa, e morto tabata keda riba su kama mei mei di kuater bela sendé.

Morto di Tan Lu mi wela tabata un morto basta trankil, kaminda ta tin komementu i bebementu, pero no ta tin e bebementu ku a sali for di man. Tan Lu i Shishi Ka tabata biba na Kortijnweg 38 i nan tabata rondoná pa diferente bisiña i dilanti di nan kas tabata biba diferente bisiña mas. Kier men ora morto a kai, kas tabata yen di hende. Tur e hendenan akí tabatin mes un stail di biba, kasi tur tabata serka mesun Seter i ta den mesun Koperativa di Spar i ta kumpra kos na e toko “bentana” di Djen. Aki e kombibensia tabata mas “puru” mas sinsero, pasobra bisiñanan tabata konosé otro hopi bon. Mayoria tabata hende muhé, bistí sea na pretu òf na blanku, ku lensu mará na kabes. Un kos mas a keda mi bei tabata, ku kasi tur hende muhé tabatin un lensu den nan man ku nan ta tene bou di nan nanishi, i bo por a sinti holó di kolonia 4711, Limakòl i/òf Awa di Florida.

Anochi ami a bai kas di mi mama den Mundu Nobo, pasobra ami tabatin miedu di keda ku e kadaver di mi wela bou di mesun dak. Manera mi a relatá den un otro dokumento, Tan Lu tabatin su kaha na kas mes, kier men a prepará tur kos mesora.

Mainta si kosnan a kambia, pasobra aki ta kaminda ku mas hende muhé a bin kuminda i sostené Shishi Ka (Carmen). Tambe a tapa tur spil i tur kashi di glas ku laken. Kiko esaki tabata nifiká a keda un misterio pa mi. Tur hende ku yega, ta bai serka famia i dunando man ta bisa: “Duel mi muchu bo pièrdè”! Famia ta kontesta: “Es ku Dios Ke”

E kos mas impreshonante tabata e yoradó(nan), por sierto mi no por bisa ku a paga pa e yoradó òf el a bin yora komo kortesia pasobra e konosé e defuntu. P’ami esaki tabata un kos horibel, kon e señora aki tabata yora i grita. “Mirele …Esta drumi boenita! Su wowo será ma su koerazon ta abri den cieloe…. Pakiko ba moeri? Bo’n tabata bon aki? Bo’n tabatin sjimis? Sapatoe, sombre, toer kos koe b’a desea? B’a bai pasobra b’on tabata stima nos, pesei nos ta lloraboe.”(John de Pool, Zo was Curacao). Despues di e “deklamashon” akí, tabata sigui un yoramentu di kasi tur hende ku ta tei na e vigilia. Den mesun relato, John de Pool ta sigui relatá di un señora ku a yega na kas kaminda morto a kai i el a mira ku no ta tin moveshon, esta no ta tin ningun hende ta yora: “Sjon, ma llega, m’a mira kos tabata hopi friu. N ‘un hende unta llora. Mi di nò, mi meste haci algoe. M’a para. M ‘a mira e morto. M’a bisa…mama, bo sa kiko kiko ba perde? Ta bo yiu di mondongo. Bo’n por llora basta, no’n por grita basta. Ta bai e ‘la bai. E’n ta bini mas… Mama ta bo yu no.’ Sjon, ‘n ta cuenta. Toer hende a grita llora. M ‘a Sali bai. Te ora m ‘a llega skina, ainda toer hende tabata llora.’

E yoradó hopi biaha tambe ta manda kumindamentu pa otronan ku a bai kaba i ku segun e yoradó e defuntu aki lo topa ora ku e yega aya riba. “Kuminda tal i tal hende pa mi i konta nan kon mi ta pasa”. Ku ta bèrdat mi no sa, pero den Sambumbu( Volkskunde van Curacao, Aruba en Bonaire)Pader Brenneker a skibi ku hopi biaha e yoramentu di e hendenan akí no ta pa motibu di tristesa, pero ta train nan mes pa yora i si kualkier kos e yoramentu tabata bai difísil, nan ta warda pidi siboyo tras di nan orea i ta saka esaki ora ku yoramentu bira un problema. Yoradónan semper tabata hende muhé.

Elsa mi mama tabata esun ku a keda enkargá ku prepará e morto. Mi ta kòrda sigur ku a laba e morto ku awa ku binager i karboleum. Mamai mester a deshasí di tur paña di morto, esta tur loke Tan Lu a bisti último tempu. Na kas den Kortijnweg 38 no a falta nada, pasobra tur hende den e kas ei tabata bon sigurá na Seter di Sillie.

Mi no por konta kon a bai ku mas lat anochi ora tur hende a bai kas i ta doño di kas, Shishi Ka i su kasá Max i mi mama a keda ku e defuntu den kas, pasobra ami a bai bèk nos kas den Piscaderaweg, pasobra ami tabatin tin miedu di keda bou di mesun dak ku e defuntu.

E pregunta ku kasi tur hende ku a bin belorio ta: Ki ora ta lanta morto?
Esaki lo ta un siguiente kapítulo riba mi blog i tambe “No ta na ocho dia so, tin kos di konta.

2 Comments

  1. Frederik.L.Belliot

    Antes,e hende blankunan,shonnan,tabata paga hende pa yora morto.Sra Ortega,mi kiersa ku e jama Bea,mama di Boy Steif.Na tabata na Villa Maria.Tambe tabata resa pa defunta.Orashon tabata 7 dia di 8 dia tabata sera orashon,pa e defunto sosega na paz.kualkier kos jama mi.

    Reply

Submit a Comment

Lo no publiká bo email. Áreanan rekerí tin e marka *

Komentario resien

  • Carlos Larmonie on “SOFT MELODY”!: “Asina tin mas personanan ku a lucha pa e ínhustisia sosial i laboral ku tabata i ta tumando luga ketu…May 5, 11:05
  • Natalie Samson on “SOFT MELODY”!: “Danki pa kompartí, esaki ta duna e lokual Percy a skirbi, un ttoke personal. Danki Percy.May 5, 07:59
  • Ruben La Cruz on “SOFT MELODY”!: “AMi i mi señora a traha un video di Mac su bida. Di su hestoria i ken Mac ta. Ta…May 5, 05:05

Kategoria