Curom,rekuerdo ku no ta blikia,(Teksto adaptá ku a sali den Kristòf, den e di dos edishon di aña 2013)

21 Jan, 2023

Lucille Haseth (☼ 1937), na aña 1957

 

Manrique Capriles     

‘A funda Curom dia 20 di febrüari di 1933. Mi tawela Manrique Capriles 20-03-1875 – † 26-07-1937ta un di e   fundadornan.

Ora mi skarba leu den memoria, buska mi promé rekuerdonan di Curom, mi ta tende muzik serio, klásiko i stèm di hende ku ta papia hulandes, posiblemente Herman de Man (hulandes di Hulanda) i sigur Don Pedro Maduro (yu di Kòrsou). Mester ta na 1945. Don Pedro Maduro ku un stèm impreshonante, un timbre di bos agradabel, un estilo sivilisá, digno, i na bon hulandes ta duna notisia e.o. di guera.                                                                                                                                                      

Mi tabatin 8 aña. Na kas nos a komentá e detaye akí di Don Pedro su stèm serio, agradabel i su bon pronunsiashon i entonashon komo lokutor yu di Kòrsou papiando hulandes. Mi ta kòrda ku plaser e atmirashon i e gran impreshon ku su bos i su estilo tabata kousa mi mama ku mi.

Den e añanan promé ku i durante e di Dos Guera Mundial, Curom ta, banda di un emisora no muchu potente di Sürnam, e úniko stashon di radio liber riba teritorio hulandes ku ta pèrkurá pa transmishon di notisia.

Mi ta kòrda tambe e kuentanan, entre otro di Nanzi, di yùfrou Nilda Pinto, ku su kor di mucha ‘de Kanariepietjes’. Mickey Hart tabata un di e kanariepietjenan ei.

For di mart 1945, Señora Laura Hart a bini ku su ‘Ora Infantil’ ku kuenta na papiamentu i muchanan ku ta kanta i toka piano i otro instrumènt musikal. Anto doña Laura tabata duna nos muchanan oyente lès di bon komportashon. Un Curomgids di ougùstùs 1957 ta konta ku e tempu ei e programa tabata 5.00 or djárason atardi. Despues, segun otro Curomgids, na 1962 doña Laura tabatin dos biaha pa siman su programa di mucha ‘Ora Infantil’. Tin biaha ku grabashon hasí na vários kleuterschool di Kòrsou.

Curomgids ta konta tambe ku:

Dia 1e di aprel 1951 Hector A. Rosario, komentarista deportivo, a kuminsá ku su ‘Parada deportivo’ na papiamentu.

Na 1951 Aukje Broersma i August (Chon) Quast a kuminsá traha parti di tempu na Curom. Tante Aukje tabata enkargá ku programa pa mucha (‘Een verhaaltje voor het slapen gaan’) i Chon Quast tabata lokutor di anochi, kende ademas tabata hasi grabashon di banda-, orkesta- i konhuntonan lokal i programa kultural despues di 11.00 or, ora e emisora sera.

Na 1957 tempu ku Wim Stokla, direktor di programa, a repatriá bai Hulanda, Chon Quast i Huib van Wijk (kendenan tabata lokutor di Curom kaba) a tuma e kargo di direktor di programa durante algun aña.

Na aña 1956 tabatin e programa popularísimo ‘Cadi ku Pe’, di Yvette Ecury ku Jacques Penso. Un programa kómiko-krítiko i edukativo basá riba tópikonan al dia den komunidat di Kòrsou. Komo Cadi (Yvette Ecury) a bai biba fo’i tera, e programa ei a stòp na sèptèmber di 1957.

Na 1959 a bini ‘Chonchon ku Pe’, Nydia Ecury (ruman di Yvette) ku Jacques Penso, djárason anochi 8 or i 45. Tur e dos programanan akí, profeshonalismo di promé órden, tabatin un sintonia total.

(1957) Djaweps anochi tabatin bou di direkshon di Rudy Hollander (stèm sumamente agradabel i atraktivo): ‘Show del Jueves’ ku despues a bin yama ‘Fiesta Antillana’, anto e lokutor hulandes na warda ku mester a anunsiá tal programa tabata bisa semper: ‘Het is donderadagavond, kònyüntooo avond.’

‘Na Curom mi ta hañami ta usa vários lenga: hulandes, papiamentu, spañó i ingles. Mi ta duna notisia na papiamentu, reseta (aunke mi no ta parti un pan ku kushina) i mi tin na mi enkargo tambe programa pa mucha, konta kuenta ora Doña Laura Hart no t’ei, komplasé i felisitá ku disko ku hendenan pidi, tuma entrevista na vários lenga, introdusí músiko i deklamadónan, hasi propaganda, partisipá na programanan kultural, sea komo presentadó o komo artista den obranan dramátiko pa radio na spañó i na papiamentu.

‘Anto … efekto di trabou di radio ta drenta bo sanger pa hamas e pashon ei lagabo sosegá.’

Na novèmber di 1957 por resumí ku Curom tabata presentá:
– notisia totalmente fidedigno di servisio di ANP (Algemeen Nederlands Persbureau) na hulandes i na papiamentu
– programa di transkripshon di Radio Nederland Wereldomroep na Hilversum
– notisia deportivo na papiamentu na enkargo di Hector A. Rosario di La Prensa (Parada deportivo) i Jaap Kion di Beurs- en Nieuwsberichten, tur dos periodista eksperto riba tereno di deporte
– tabatin programa den kooperashon ku konsuladonan di República Dominicana, Israel i Portugal
– grabashon riba tape di Belgische Nationale Radio-Omroep
– grabashon riba tape di Nederlandse Radio Unie ku programa spesial
– vários programa pa mucha na papiamentu i hulandes
– programa pa mucha di skol di e sekshon di transmishon hubenil (Jeugdomroep)
– programa di The Voice of America
– transmishon pa damanan na hulandes i na papiamentu
– programa spesial pa pashèntnan na hòspital
– transmishon katóliko i protestant, tur siman for di un di e kasnan di Dios na Kòrsou
– programa di muzik klásiko ku splikashon
– programa di transkripshon di BBC i CBC
– programa ku disko di tur parti di mundu
– tantu posibel transmishon musikal ‘bibu’ for di den estudio grandi moderno ariba den e edifisio di pòstkantor na Waaigat

Tabatin vários programa kultural lokal e tempu ei.
Mi no sa eksaktamente ki tempu e programa den kooperashon ku konsulado di República Dominicana, ‘La Hora Dominicana’ a kuminsá, pero e tabata den aire na novèmber di 1957 kuartu pasá di nuebe djárason anochi. Ku entre otro: Agustín Peralta, Luis Guillermo Puchi, i Rafael Enrique Pichardo, tur tres hispano-ablante.

Na 1957 tabatin un programa semanal ku Luis Guillermo Puchi (el artista del verso) ta trese: ‘En alas de la poesía’, deklamashon na spañó.

Riba djaluna i djaweps mainta Tica Elmondalek tabatin un programa ‘pa damas’, ku entre otro konseho i reseta na papiamentu (11.15 or a.m.).

‘M’a  traha na Curom promé biaha na mart 1955 (tene trabou), despues parti di tempu di dia 15 di febrüari 1957 te 1e di yüni 1958 i djei tempu kompleto te 30 di sèptèmber 1962.

Tempu ku na 1960 m’a bai Europa pa promé biaha, m’a usa seis siman di e tres lunanan di fakansi, pa kore práktika na ‘West-Indische Afdeling’ di ‘Radio Nederland Wereld Omroep’ na Hilversum.

Na 1961 Curom tabata na su apogeo ku programa kultural nobo.

Dia 12 di yüli 1961 e seri di programa semanal ‘Nos, yu di Kòrsou’, entrevista di un kuartu di ora ku yunan di Kòrsou ku a sobresalí riba un òf otro tereno, a kuminsá riba djárason atardi kuartu pasá di seis. Tabata inisiativa di Rudy Hollander. Tabatin tambe:

Programa kultural di Elis Juliana, deklamashon, un biaha pa siman riba djárason, ku ripitishon riba djasabra.

Dia 3 di mei 1961, un programa semanal ku deklamashon di Pierre Lauffer riba djárason anochi 21.00 or. E programa ku introdukshon di Lucille Haseth i muzik di transishon skohé pa e mes a dura un aña.

‘Cita Musical’: Oswald Specht, kanto, programa di atardi.

Dia 4 di mei 1961, e promé ‘Fiesta Antillana’, bou di direkshon di Rudy Hollander (djaweps anochi, programa ku a kuminsá algun aña promé komo ‘Show del Jueves’).

‘Aan de Curom Vleugel’. Entre otro: Raul Rosales, Will Epker, Wim Statius Muller na e presioso piano di kola den studio grandi.

‘Ofrenda Cultural’ bou di direkshon di Laura Hart (riba e promé i e di tres djárason di luna). Dõna Laura tabata koordiná i presentá komo lokutor tambe e programanan akí.

Un guion di ‘Ofrenda Cultural’, 3 di Mei 1961, 21.15 or, ta konta di: kanto klásiko di Astrid Fraay ku kompañamentu na piano di Stanley de Castro. Astrid Fraay i Oswald Specht ta kanta fragmento di e ópera di Verdi ‘Il Trovatore’: ‘Al Nostri Monti’. Muzik di fió di Eric Gorsira, muzik di guitara di e rumannan George i Ronald Dunker, deklamashon di vários obra literario di Federico García Lorca den bos di Luis H.P. Daal.

Tabatin e tempu ei, na aña 1961, transmishon di un seri di obra di teatro na spañó ku doña María Penón de Abbad a skibi, titulá: ‘Mujeres de la Historia’ ku tabata pasa den ‘Ofrenda Cultural’. Doña María a skibi pa radio, historia di muhénan ku a hasi historia. Entre otro: Juana de Arco, Catalina La Grande, Georges Sand (amante di Fréderic Chopin) i mas obra literario pa radio, manera ‘El anillo de Compromiso’. Artistanan tabata graba despues di 11.00 or di anochi ora radio kaba ku transmishon. E tempu ei tur hende … skibidónan di guion, tur artista- i téknikonan di grabashon a traha ku, i pa ‘amor al arte’.

Na momento ku a kuminsá papia di paga pa trabou artístiko, e aktividatnan a stòp. Hende ta mira ku asina plaka drenta wega, kalakuna ta daña kolo.

Di doña María m’a siña for di mi 15 aña, di historia i estétika di literatura spañó; el a siña mi deklamá. M’a skohe un poema di dje pa mi a bai èksamen Mulo kuné ‘El camino’.

Nòmber di artistanan di Kòrsou, di promé plano, ku na dékada sesenta tabata graba programa kultural na Curom sea na spañó òf na papiamentu òf tur dos, tabata entre otro: Alfred Donker, Luis H. Daal, Pierre Lauffer, Elis Juliana, Jacques Penso, Rina Penso, Frank Davelaar, Jopi Hart, Luis Guillermo Puchi, María Penón de Abbad, Laura Hart, Lucille Haseth i despues tambe Mavis de Lannoy-Berg.

Na 1961 Luis Henrique Plácido Daal a skibi (na papiamentu) 14 kapítulo di ‘Lòrna mi yu ku mi’, kaminda Sabelita, un mama yu di Kòrsou, humilde, inteligente, ta kòmbersá ku su yu muhé, Lòrna, ku a studia na Hulanda, bini bèk ku sabiduria di buki. Anto e mama ta kont’é historia di Kòrsou i di Kòrsou su hendenan. Curom a graba i transmití 7 kapítulo di mas o ménos un kuartu di ora pa 20 minüt kada unu, ku Rina Penso komo Sabelita i Lucille Haseth komo Lòrna. Tabata representashon di imágen mediante zonido. Tin ehèmpel di e tekstonan den archivo di Biblioteka Mongui Maduro kaminda herensia literario di Luis Henrique Plácido Daal ta konservá. 

Un programa ku a kosechá mashá éksito dia 26 di yüli di 1961 tabata (di e mes seri) ‘Nos no mester lubidá’, guion radiofóniko di Luis Daal, kaminda ta konta historia di Kòrsou ku efekto di zonido. Un programa di mei ora ku Pierre Lauffer, Luis Daal, Elis Juliana, Jacques Penso, Alfred Donker, Rina Penso i Lucille Haseth.

Luis Daal a skibi (na spañó) pa ‘Instituto de Cultura Hispánica de Curaçao’: ‘Media hora, un compás de espera’, un programa di karakter introduktivo pa pasa riba e di dos djárason di luna i su retransmishon riba e di kuater djárason. Don Alfred Donker tabata Presidente di ‘Instituto de Cultura Hispánica’. E dos o tres programanan akí tabata un preludio pa: ‘Ateneo del Aire’ ku meta pa presentá: charla riba tema di arte en general, asta konferensia akadémiko riba vários disiplina, i otro programanan liviano di puru entretenimentu manera resital di kanto o di poesia i tambe obra di teatro pa radio. E plan ei no a kristalisá.

Tabatin un programa kultural dia 12 di òktober di 1961 na okashon di Dia de la Raza, bou di direkshon di Luis H. P. Daal.

E promé programa ‘Media hora, un compás de espera’ na novèmber di 1961 tabatin banda di splikashon di e nòmber, kanto di e ‘soprano ligera’ Violeta Dilba, di Argentina; el a kanta ‘El soldadito de Plomo’ di Johan Strauss i parti di un zarzuela, kompañá na piano pa Mario Roca. Eugenia de Llorca a kanta ‘Granada’ di Agustin Lara i ‘Júrame’ di María Grever. I Mario Roca a toka algun obra klásiko liviano na piano. Den e programa akí a transmití ademas un obra radiofóniko na spãnó di Luis Daal (14 minüt): ‘Cita con una dama’ ku Lucille Haseth, naradó, Rina Penso, bos di ‘la dama de Elche’, Alfred Donker, komo Felipe, portero di museo del Prado na Madrid, i bishitante Luis Daal. Efekto sonoro i grabashon di August Quast.

Na desèmber di 1961 e di dos ‘Media hora, un compás de espera’ tabata den ambiente di Pasku, ku kantika di Pasku di paisnan hispano-amerikano i otro partinan di mundu. Den e programa akí a intervení: Lokutornan di Curom Lucille Haseth i Rudy Hollander i den papel di astronouta Frank Davelaar, grabashon na enkargo di Freddy Noten. Interesante ta ku Luis Daal a skibi guion pa tur e programanan akí ku detaye di: stèm di lokutor ku ta anunsiá riba muzik di fondo ku ta subi i baha, ku efekto sonoro, di manera ku kada programa riba su mes ta un obra literario pa radio ku ta bal pa publiká nan komo  obra radial.

Tin biaha ta manera bo ta floria bo rekuerdonan. I miéntras e klishé di ‘Recordar es vivir’ ta krusa bo mente, bo ta sinti profundamente ku ‘biba e rekuerdonan ei di nobo lo tabata muchísimo mas dushi.’ No tin nodi di añorá i deseá pa tur kos ta meskos ku ántes atrobe. Kada kos tin su tempu. Historia ta pa generashonnan presente i benidero rekonosé ku ta na punta di kabuya bieu mes ta konopá e nobo … basta tin wowo pa mira, orea pa tende, mente pa analisá i alma pa sinti i transmití positivismo den universo.’  

16 Comments

  1. Marelva Jansen Liberia

    Hesta un rekuerdo pa biba i komo presentado di programa na CUROM Z86 pa Hopi aña ta un orguyo pa lesa e historia aki. Danki Percy di kurason I Dios bendishoná bo rikamente. Kolega na kaminda pa 90 aña. Nos ta forma parti di esaki. Amen. Asina sea.

    Reply
    • percy.pinedo

      Masha danki Marelva, enbèrdat un dushi rekuerdo. Danki pa lesa

      Reply
  2. Albert Comenencia

    Tremendo arrikulo i informashon. Danki hermano!👏🙏

    Reply
    • percy.pinedo

      Bon Siman, i danki pa lesa

      Reply
      • Ana Alcantara

        Masha Danki pa e interesante historia.mi a sinja hop.

        Reply
        • percy.pinedo

          dANKI aNA I DANKI PA LESA

          Reply
  3. Soraima

    Danki pa komparti

    Reply
    • percy.pinedo

      Danki na bo pa lesa

      Reply
  4. Frank J Daal

    Sigun mi ta lesa e pasashinan aki ta manera mi ta mira e edifisio paden di curom riba postkantor, kaminda prinsipalmente riba djaweps anochi konhuntonan e.o. Estrellas del Caribe; Lluvia músikal; Perlas del Caribe; e típikonan ets, tabata trese nan músika pa deleitá e públiko presente ei den i pa e oyentenan, pa ora kos kaba mi hupa bin Montaña. Dushi rekuerdo.

    Reply
    • percy.pinedo

      Den bario di Mundu Nobo, nos, huntu ku famia Cijntje i Troeman ta biba ku e anochinan di Jueves Musikal. Masha danki pa lesa i opin’a
      Percy

      Reply
    • percy.pinedo

      Vruminga danki i danki pa lesa

      Reply
  5. Kenneth Desbarida

    Esta un bon artikuló!!

    Reply
    • percy.pinedo

      Masha danki

      Reply
    • percy.pinedo

      Danki pa lesa ruman

      Reply
  6. Cheryl

    Danki pa komparti.

    Reply
    • percy.pinedo

      Danki na bo pa les

      Reply

Submit a Comment

Lo no publiká bo email. Áreanan rekerí tin e marka *

Kategoria