E motibu di e artíkulo akí, ta ku mi a haña atrobe un remarke ku e palabra “makamba” ta un ofensa, un palabra negativo pa e hulandes europeo.
Pa hopi aña nos ta amigu i nos por hasi e chansanan mas ekstrabagante ku otro, pero esei ta pa motibu di nos amistat. Ounke nos a lanta den mesun bario, Mundu Nobo, pa straño ku ta parse nos no tabatin amistat e tempu ei. Ta na grandi nos amistat a bin mara. Nos tin años ta kana na Caracasbaai i ta hasi diferente kos huntu. Ora ku e baha su boto na Santa Cruz, otro piskadónan ta komentá ku “makamba” tei. Na diferente okashon ora nos ta huntu den un bar òf restorant, pa desensia waiternan ta kuminsá papia hulandes, pa motibu di aparensia di mi amigu. Ta ora e habri su boka papia e papiamentu mas puru ku tin, nan ta komprondé ku ta yu di Kòrsou nan tin nan dilanti.
El a nase na Hulanda i for di chikí e ta na Kòrsou. Su tata a bin Kòrsou komo polis i el a biba semper na Kòrsou. Nunka el a sinti e palabra “makamba” komo un ofensa, òf nan mester a yam’é “makamba kulo bèrdè”, “makamba pichiri”, “makamba stinki”, “makamba kachikambito” (hulandes usá den forma negativo)!
Den Mundo Nobo mi a lanta den vários mucha yu di makamba (polis) i ami nunka tabatin problema ku denominá e amigunan akí komo makamba. Por sierto nan tampoko tabatin problema ku esaki. Den un artíkulo den Ñapa di 7 di òktober 2006, Fred de Haas a duna diferente deskripshon di e palabra “makamba” na Angola, Brazil, Uruguay, Cuba, Venezuela i Antia. Klaro ku el a deskribí diferente splikashon i splikashonnan ménos relevante tambe, pero den diferente dikshonario e palabra ta aparesé positivamente: amigu – mi amigu – nifikashon di un flor na Asia – kompañero (Brazil) – un hende ku ta kumpra òf bende riba merkado (Brazil)- kompañero, amigu na Uruguay) – amigu i tambe macambusio(Cuba) – i na Venezuela (den estado Zulia) un “macambo” ta un persona blanku, kabei kòrá i ku a nase na Kòrsou. Den “Memorias di J.R. Pocaterra (1927) nan ta skirbi di un gobernadó di Kòrsou ku tabata di bishita: “De Curazao vino en visita también el Gobernador: un “macambo” que llegó y se fue en una sola borrachera) (ku a bebe stòm burachi).
Den nos fuentenan antiano, Johan Hartog ta deskirbí den su buki “Geschiedenis van de Nederlandse Antillen, e palabra “macamba” komo un palabra ku afrikanonan tabata usa pa un tribu na Congo. Hans Vader a skirbi un tempu, ku Makamba ta kapital di un provinsia den Burundi, Afrika.
Sí tin algun ekspreshon denigrante na papiamentu relashoná ku e palabra “makamba”. “Un ta kos di kanta makamba” No ta kos di muchu importansia/no ta nada partikular (Sapaté, na bo sapatu! – Reginald V, Römer). Sidney M. Joubert ta pone komo splikashon : hulandes europeo i den Groot woordenboek di drs. Igma van Putte-de Windt i dr. Florimon van Putte nan ta splika e palabra “makamba” komo “nederlander/hollander.
Pader Brenneker ta splika den su buki Curaçaoensia bou di e kabes “Macamba” ku macamba ta un palabra misterioso, ku ta parse afrikano i ta nifiká straño, outóktono.
Den “Diccionario Papiamentu Holandes” pa G.P. Jansen e ta pone mesun splikashon general di “hollander”. Den “Encyclopedie van de Nederlandse Antillen” (edishon 1985) tin pa makamba: “terwijl Aruba de Europese Nederlander doorgaans met hulandés aanduidt, spreken Bonaire en Curaçao van makamba, door velen – ten onrechte – als schelnaam beschouwd.
Otro ehèmpel: Frank Martinus a skirbi un poema: “Bo’n ta kòrda, kon nos dos, sa kamna tene man huntu, Na Hulanda, hunga den sneeuw manera makamba”. E palabra makamba usá den e poema aki no ta nifiká nada otro komo e hulandes europeo.
Den “De rots der struikeling”, Boeli van Leeuwen ta usa e palabra makamba komo e hulandes europeo.
Un biahe hopi largu i mi mester konstatá, ku pa e palabra “makamba” no ta eksistí un nifikashon kla, ku no ta laga ningun duda. Ami semper a usa i lo sigui usa esaki den un forma positivo i sin ningun otro pretenshon. Es mas, serka mi e ta haña asta un balor agregá. P’esei mes mi título” Mi amigu Makamba. Òf nò Don Franso!
Mi Tata Makamba
Pasobra m’a nase blanku
Mi’n por ta yu di Kòrsou?
Hudiu ku un tata makamba
Ta kita mi derechi di ta?
Tin lei ku p’esei mi n’por stima
Mi isla, mi dushi Kòrsou?
E amor ku mi tin den mi pechu
Pa mi tera, mi baranka Kòrsou
Bo tta kere bo stimashon ta distinto
Pasobra nos tin diferente koló?
M’a nase na Pèn, m’a biba na Punda
Nos ta papia papiamentu na kas
Ta kiko ta pone ku bo por bisami
Ku nos Kòrsou ta di bo so?
Mi tata makamba a traha bon duru
Pa lantami ku rèspèt di tur hende i kos
T’e a hibami kunuku i landa na playa
Mustrami tur mata tur fruta i flor
T’e a siñami kon stima nos tera
Ku ki motibu bo ke kit’e for di mi?
Abo, kiko tantu b’a hasi
B’a kima den mi siudat
B’a laga buraku den Punda
I b’a planta odio enbes di rèspèt
Ta ku ki kara bo ke bisami
ku t’abo t’e úniko yu di Kòrsou?
Mi Tata Makamba( Heske Levisson- 1974)