Den “Ki mishi pagano den misa kristian” mi a deskribí moveshonnan ku tabatin ántes i e formashon di diferente klup, sosiedat, organisashon i asosashon na Kòrsou. Mi a haña tòg bastante komentario di kon segmentá nos poblashon ta(tabata). Ántes tabata papia di un sosiedat, di un grupo, un klup, kaminda hopi biaha ta referí na e edifisio tambe komo sosiedat. Ta trata hopi biaha di un grupo di hende, ku tin algu,un meta en komun. Òf nan tabatin e fuerte konvikshon, di por mehorá nan miembronan òf pueblo di un manera ku segun nan ta mihó pa nan próhimo biba.

Bida na Kòrsou den siglo 19 tabata patriarkal, simpel i trankil, pero por a mira moveshon di diferente grupo, “clan” i ku diferente afinidat. Den John de Pool su buki: “Zo was Curacao” e ta papia di un famia, ku Kòrsou tabata forma un famia. Pero e gran famia ei, di kua De Pool tabata papia e tabata kier men e Kòrsou di hende blanku òf esnan un tiki mas di koló kla, esnan ku ántes tabata doño di plantashi òf di empresa, òf manera de Pool ta deskribí nan: esnan di klase, esnan eduká e famia kulto/bon eduká, esnan di “high society” ku tabatin bista pa arte, ku bista artístiko i pa bunitesa. E famia grandi akí, ‘de ongeorganiseerde massa’ (lenguahe di De Pool) no tabata pertenesé na e famia grandi ku De Pool a trata na deskribí. I hustamente e masa grandi akí no por a drenta i partisipá den e tantísimo grupo/sosiedatnan ku Kòrsou tabata konosé. (Amigoe 16-08-1986).

Via di un ordenansa por a funda un sosiedat/klup i mester a dirigí un karta na gobernador, entregando meta di e organisashon, statutonan i tambe reglamento interno, pa despues por haña aprobashon pa e fundashon por operá komo tal. E edifisio den kua e organisashon tabata, por haña tambe pèrmit pa bende bibida alkohóliko i por tene fiesta tambe¹ Archivo nashonal tin un registro hopi bon di sosiedat.

Di Amigoe di 10 di ougùstùs 1953 , mi tin e siguiente sita: De Prins heeft 3 Societeiten bezocht. Doch dit bracht hem alleen in contact met dezelfde personen, die ook op de grote avond-receptie in Fort Amsterdam aanwezig waren. Waarom hebben zijn raadgevers hem niet een bezoek aan een volksclub aanbevolen? Dan was hij allicht in de gelegenheid geweest met “de gewone man” in aanraking te komen.

Awor ta papia di un “volksclub”, pero kasi no tabatin “volksclub”, salvo e diferente sosiedatnan di entiero ku Kòrsou tabatin na gran kantidat, den kasi tur bario. E tempu ei (1941) “Centro Social Catolico” tabata un dje tiki klupnan ku nos por a yama “volksclub”.

Por ehèmpel St. Thomaskring su meta tabata: “om de intellectueel- godsdienstige vorming der Cur. Jongelingschap, om hen van de waarheid van het, Katholiek geloof tot in het diepste hunner ziel te overtuigen, en hen met deze degelijke apologetische kennis toe te rusten, opdat zij in staat en bereid zouden zijn om het te verdedigen waar het pas geeft en plicht gebiedt, opdat zij in alles en ten allen tijde zonder vrees of schroom zich katholieken zullen toonen van de daad en den gloed hunner godsdienstige overtuiging doen stralen in hun handel en wandel.(Amigoe di Curacao – weekblad voor de Curacaosche eilanden, 11 februari 1911).

Òf e meta di Algemeen Nederlands Verbond, ku for di su kuminsamentu a pone den nan manifiesto, ku nan ta bringa: ‘met alle middelen naar de verbreiding van het Nederlands en naar onvoorwaardelijke terugdringing van het Papiamento. De Groep Nederlandse Antillen van het Algemeen Nederlands Verbond droeg uit hoofde van haar manifest en de sociale herkomst van haar talrijke leden op het eiland sterk aandacht vragende activiteiten aanzienlijk bij aan het Nederlands karakter van ons letterkundig leven sinds de eeuwwisseling”. (Amigoe 26-10-1991). Mas aleu ta menshoná ku: op Curacao ging het specifiek om “hier in de kolonie meer en meer een nederlands geest te ontwikkelen en den band met moederland te verstevigen.

Tabatin mas di e gruponan akí, ku kier a fortifiká laso ku Hulanda, Curacaose Afdeling van de “Vereeniging Oost en West”; “Groep Nederlandsche Antillen van het Algemeen Nederlandsch Verbond” i tambe “Vereeniging Onze Vloot”, instituí pa honra Michiel Adriaansz de Ruyter.
E gobièrnu Kolonial di e tempu ei a haña e sosiedat ANV dje importante ei, ku komo eksepshon riba regla tabata duna nan un supsidio reimu. E grupo akí a hasi un apelashon na gobernador, pa motivá ámtenarnan papia ulandes den ofisina. Gobernador a honra e petishon akí.
Kontrali na otro sosiedatnan, den A.N.V. si tabata permití hende muhé komo miembro.

Pues e gruponan akí a lanta ku un intenshon fiho i no tabatin dibertishon òf sosialisashon komo meta manera por ehèmpel Sosiedat “De Gezelligheid” Sosiedat Harmonia, Sosiedat Union, Sosiedat Asiento, etc. ku ta tin komo meta “Gezelligheid”, ounke no pa tur hende. I asta den e parti akí, di dibertishon, ta tin restrikshon ku ta pone ku ta sierto hendenan so por a partisipá. Si no pone e restrikshon akí ku palabra kla, ta pone montante di sèn pa inskripshon dje altu ei, di manera ku bo no por kumpli pa inskribí.

Den Curacaosche Courant di 6 di ougùstùs 1853, tin menshon di e sosiedat Casino i esaki ta un sita: “Deze vereeniging, zegt de Tyd, heeft ten doel om, met opoffering van de vitale, belangen dezer kolonie, eene aristocratie intevoeren. Nu vraag ik in ‘sHemels naam of dansen en eene aristocratie invoeren woorden van gelyke beteekenis zyn? Awor mester bisa si, ku e sosiedat akí a haña bastante krítika.

Asiento a lanta na 1921/1922 i a pone bon kla kon i ken por a bira miembro di Sosiedat Asiento: “Het lidmaatschap wordt verkregen door zich als lid aan te melden bij den secretaris, doch staat als regel alleen open voor employés van de Curaçaose Petroleum Industrie maatschappij en de Curaçaose Scheepvaart maatschappij, benevens hun gezinsleden”. Kier men e trahadó di rango mas abou no por a drenta i bira miembro i mester a kontentá su mes ku e por a bishitá Cine Rio, ku ta e teater ku Shell a traha pa e empleado di rango mas abou ku employé, miéntras e employé por a gosa di Asiento, i Piscadera.

Den mi búskeda tokante e tópiko aki, mi a lesa dos kos ku awor aki di ningun manera mi no por haña bèk, pero ku si mi kier menshoná, pasobra e ta importante pa e tópiko akí: e promé ta ku aparentemente tabata eksistí na 1830 un sosiedat yamá: Societeit voor Kleuringen i lo tabata situá den City Hotel.
E di dos punto i den esei mi por haña mi mes shen porshento ta e ekspreshon segun mi hasí pa un periodista di e tempu ei ku a bisa ku Kòrsou ta e pais/isla ku e a konosé ku mas asosashon, sosiedat, klup etc. Den Archivo Nashonal tin un fail di statuto ku ta kore di 1883 te 1935 i ei den mi a haña asina tantu diferente organisashon, sin konta e lista infinito di sosiedatnan i di seter ku tambe tabata eksistí. Tur sorto di organisashon, pa kada kòpi tabatin su skòter. I no ta den tur kosnan ta bai manera mester ta! Por ehèmpel den asuntu di fondo di spar i tambe seter, den kada un bario tabatin un i ta asuntu di sali for di esun akí pa motibu di pleitu i lanta un nobo. Den Archivo Nashonal (fail sosiedat di entiero) mi a haña mas di 94 Sosiedat di Entiero, inskribí for di 1813. (lesa Morto di un, ta bida di otro riba mi blog).

Apesar di tur pensamentu meskiña di e tempu ei i tambe apesar, ku tur probabilidat, di e oposishon kontrali, Kòrsou tambe a konosé diferente sosiedat, grupo, organisashon masóniko. Pa menshoná algun: De Vriendschap, Loge El Sol, Pearl of Curacao, Star of Aruba, Victory, La Charité, L’Union, De Vergenoeging, Loge Justitia, De Eendracht, De la Reunion des Coeurs, Parfaite Sincerité, United Grand Loge. Maatschappij voor ‘t Nut van het Algemeen. Den e buki di G. Slooten, “Het begin der Vrijmetselarij op Curacao en in het West-Indisch gebied” bo por lesa, ku no solamente den nos organisashonnan lokal tabatin hopi disgustu i kambio, pero den e gruponan masóniko esaki tabata pan di tur dia.

Otro fenómeno tabata formashon di grupo, sosiedat, agrupashon segun nan pais di desendensia. America Club, American Club Societeit, Algemeen Nederlands Verbond, Aurora Aruba, Societeit Den Haag, Oranje Club St. Maarten, Aruba Social Club America i Ayacucho pa menshoná un par. Nos no por lubidá e konosido JPF, e sosiedat Sürnameño ku te dia djawe ta eksistí i tambe Klup Union Boneriano.

Tambe nos ta tin gruponan ku tabata sali na defensa di sierto tópikonan na Kòrsou òf tabata bringa pa sierto derechi: Asistencia Mutua; Arbeid Adelt; La Caridad vereniging; Los Dispuestos (muzik), Bedelaarsfonds, Help Elkander, Societeit Mira Mar, Pro Justitia , Vriende kring i Sosiedat “La Gota de La leche”.

Finalmente mi a señalá mas ariba, ku mayoria di e sosiedatnan tabata den man di hende hòmber i ku no ta permití hende muhé den e organisashon, salvo okashonnan kaminda tabatin fiesta por a introdusí un dama. Algemeen Nederlands Verbond, afdeling Nederlandse Antillen tabata e promé sosiedat pa trese kambio den esaki.

Entre Nous tabata un grupo ku tabata konsistí di hende muhé so, hende muhé trahadó. Masha hopi trabou di karidat nan a hasi, enkabesá pa Sra. Rebecca, “Shon Beca” Cohen Henriquez. Ta nan a krea Parke Wilhelmina. Despues di esaki, mas despues a sigui diferente grupo di hende muhé: tabatin grupo di hende muhé di Inglatera, di Merka i tambe di Fransia.

Den dékada 60, hende muhé a kuminsá rechasá e ponensia ku nan ta ménos ku hende hòmber i a kuminsá kibra ku e struktura tradishonal di famia. Dor di lantamentu di movementunan di hende muhé, hopi hende muhé a bira konsiente ku pa motibu di leinan i kustumbernan tradishonal nan no tabata nada otro ku pèrdèdó. OSCULDA “Organisashon Sosial i Kultural di Damas Antiano” tabatin un lista di 48 klup di dama registrá. (AMIDA, Nos Plaser, Damas Trupial, Women’s Club Meet a Friend, Steering Committee Curacao, Las Amas Unidas i hopi otro mas).

Anto ainda mi no a menshoná e diferente Service Clubs: Lions, Rotary, Kiwanis, Toastmasters, Soroptimisten, Key Club, Quota, diferente Legionnan, etc. Pa “kasi tur gremio” ta tin un organisashon.