Shell
Bo nòmber ta wal mi stoma
bo holó ta daña mi pulmonnan
bo bista ta pèrta mi kurason
Kampo di konsentrashon
di nos tatanan kondená
ta bo ta e moira grandi
riba nos isla tan chikí
Nos tatanan ta fiel katibu
den poder di bo wayanan
pero sin bo presensia skur
nos mesa no tin su pan
Ta nos destino tambe
di drenta riba un dia
bo brasanan di kandela
ku lo a konsumí porfin
e forsa di nan karni.
Enrique Muller – Libra. Amsterdam: [s.n.], 1973.p. 6
“Nos tabata traha den mesun kompania, pero biba den diferente mundu.” – Eks-trahadó Shell, testimonio 1973.
Si nos realmente ke evaluá Shell su ròl na Kòrsou, nos mester mir’é no solamente komo un fuente di progreso ekonómiko, pero tambe komo un motor di divishon. E segregashon tabata real, un sistema di apartheid den forma lokal.
Awèl, e diskushon tokante Shell su historia no ta kompletu, si nos no rekonosé e ròl ku Shell a hunga den struktura kolonial moderno di Kòrsou. Nos mester wak pasado ku wowo krítiko, pa asina historia no ripití.
Ora Royal Shell a establesé na Kòrsou na 1915, ku konstrukshon di un di e refinerianan di mas grandi na mundu, a presentá esaki komo un bendishon pa nos ekonomia. Empleo, infrastruktura, institutonan edukashonal i kuido di salú lo a desaroyá danki na yegada di e imperio petrolero. Pero tras di e fachada di progreso akí, tabatin un divishon sosial profundo: un sistema di segregashon, den kua Shell no solamente a partisipá, sino tambe a reforsá i esaki tin su konsekuensianan te awendia.
Manera Chelsea Schields ta analisá den su buki “Oil and Intimacy in the Caribbean, offshore attachments” Shell a reprodusí i reforsá e herarkianan kolonial eksistente riba nos isla. Maske a abolí sklabitut formalmente na 1863, deskonfiansa a sigui biba, promé bou di estado kolonial hulandes, i despues den struktura sosial di sosiedat industrial ku Shell a introdusí. Schields ta deskribí kon esaki no tabata simplemente un fenómeno sosial, sino un instrumento di maneho konsiente: “offshore attachments”, apresio na balornan elitario estranhero, a determiná kon Shell a forma relashon pa trata personal i organisá Kòrsou.
Maske Shell tabata un kompania privá, el a sigui fortalesé e lógika kolonial di rasa, orígen i klase. El a hasi esaki no den forma di opreshon brutal, sino via eksklushon institushonal: eksigensia di diploma hulandes, kasi ningun oportunidat di promoshon pa trahadónan lokal, partisipashon limitá, i un kultura den kua hulandes oropeo semper tabata na tòp di e herarkia. Maske Shell a tuma un aktitut mas sosial den añanan ’50 i ’60 (ku invershon den skolnan i deporte), e deskonfiansa rasial i di klase a keda inkorporá den e struktura di e kompania.
For di prinsipio Shell a pone un muraya kla entre “employé” i “arbeider”, un distinshon ku no tabata basá solamente riba rango di trabou, pero tambe riba rasa, nashonalidat i klase sosial. Shell tabata trata hulandes oropeo ku preferensia: mihó suèldu, kas di Shell, transporte, servisio médiko, skol i hasta supermerkado privá. Di otro banda, hende lokal, negoshi di nos mes pueblo, rango mas abou, suèldu hopi abou, kasi nada di benefisio, transporte defisiente pa yega trabou i skol.
E kompania a hasi distinshon entre:
- Empleado: generalmente hulandes oropeo, ingeniero i personal atministrativo, ku a risibí akomodashon den barionan próspero i será manera Julianadorp i Emmastad. Nan tabatin akseso na klup eksklusivo, pisina, fasilidat deportivo i skolnan.
- Obrero: prinsipalmente afro kurasoleño, surinameño, karibeño òf latino amerikano, ku tabata biba den barionan hopi poblá manera Suffisant, Dein i Rio Canario. Nan kas tabata simpel, ku fasilidat sanitario limitá, i nan trabou tabata konsistí di trabou físiko pisá pa salario abou.
E planifikashon ku Shell a ehekutá rònt di refineria a reflehá nan intenshon. Den kayanan protehá di Julianadorp i Emmastad e funshonario altu a biba, rondoná pa muraya i restrikshon di akseso. Vèlt di gòlf, di tènis, rekreo na Asiento tabata pa “employé” i no tabata permití “arbeider”.
Den Suffisant ,Rio Canario i Dein, hopi famia a biba pegá riba otro,ku akseso limitá na skol i kuido di salú.Klup di Shell i Cine Rio tabata pa e “arbeider”. Piscadera i Asiento tabata zonanan di rekreo, pero solamente aksesibel pa un grupo selektá. E infrastruktura literalmente a funshoná komo un frontera entre klase i rasa. Tambe den kuido médiko tabatin diferensia: Julianadorp i Emmastad tabatin nan propio sentro médiko ku bon fasilidat, miéntras ku obreronan tabata dependé di klínikanan general.
Aki un sita di un artíkulo den e revista: Souvenir vol. 2, no. 22(nov. 1945) p. 38-40: El filón de oro negro de Curazao: … se encuentra Negropont, la bellísima isla donde viven los empleados. Con amplias avenidas, quintas elegantes, chalets confortables, goza de todos los servicios apetecidos en las grandes ciudades. Arborizada y pavimentada Negropont impresiona tan favorablemente que deseos dan de pasar allí largos días, admirando todo lo que tiene de bello y admirable. En el ambiente de Negropont se siente el viajero como transportado a una villa holandesa o suiza, donde la vida se desliza entre comodidades y paisajes.”
Den e mesun revista ei, ni un lèter di bario di Dein, Suffisant òf Rio Canario
Ora Shell a retirá for di e refineria na kuminsamentu di añanan ’80, Shell a laga un paisahe sosial atras di kua e deskonfiansa a keda visibel i palpabel. E barionan, skolnan te dia djawe ta karga spornan di e modelo segragá akí.
E sikatrisnan di e struktura akí ta biba awe: den deskonfiansa sosioekonómiko,den akseso na edukashon i kultura, i den e deskonfiansa kontra élite, un deskonfiansa formá parsialmente pa dékadanan di eksklushon di progreso.
Un èks-empleado di Shell a komentá: Ta te despues di 30 di mei 1969, mi a haña promoshon komo hefe di un departamento.
“Ma manera tabata di spera
Lei di Kapital a ripití
Tabata di spera
El a bai di e forma konosí…
Nos a stèns riba bo
Bende barata nos sodó i awó?” (Rignald Recordino, SHEL, WEL, WEL)