Sa yama òf pidi morto?

6 Jun, 2023

1Rosea grabá, epitafio, haiku di Elis Juliana. © 2009 El tributo, KòrsouBibu ta gusta
papia kos ku ni morto
no por komprondé. (Elis Juliana)

Den e artíkulo Barbulètè Pretu. Mi amigu Ramiro Rienhart a kòrda mi, ku no solamente bo tabata haña señal ku un hende ta bai muri, pero nos grandinan tabata papia tambe di “Yama Morto”. Kada bes di nobo, mi ta impreshoná ku kerensianan di mi dushi isla. Hopi biaha mi ta kunsumí, pa motibu di aktonan di superstishon di mi mama i mi wela i otro hende grandi rònt di mi. Nan no ta hasi ningun hende daño, pero e echo ku mi (nos) mester a tene kuenta ku nan ta kansa hende, kibrando bo wega ku bo ta hunga e momentu ei òf strobando bo ambiente ku bo ta aden. Mi ta laga nan den nan mundu, pero na mes momento mi ta puntra kiko ta sigui despues di un otro akto di superstishon.

Wak si bo ke kere ku si bo pone bo tas abou, ku lo bo pèrdè sèn i bo mester hunta e beibi ku blous pa nan no dun’e oyada, òf despues di 12or anochi bo mester drenta kas ku lomba, òf bo man ta kishikí i kasi sigur lo bo haña un boká di sèn, promé ku tiru bula panchi ku sensia dilanti kas, kologá pida sentebibu riba porta,bisti paña djabou hel (dilanti patras) promé ku tiru òf laba kas ku awa di suerte, por ehèmpel “Ven conmigo voy contigo”òf “Duerme conmigo y mañana seras madre” òf Awa di Florida, eseinan ainda ta kosnan ku mi por biba ku ne. Pero Elsa mi mama tabata haña tapatapa si bo slòfnan ta di bòltu den kas, pasó ta MORTO bo ta yama esei si ta un krímen. Anto rònt di e misterio di MORTO tin un siklo, ku ta kuminsá ku Yama MORTO, e señal ku bo ta haña ku un morto ta bai kai, lesa den mi blog e artíkulo Barbulètè Pretu, ora MORTO kai, entiero, ocho dia ets. Komo yu di Kòrsou, nos tin un miedu pániko pa MORTO i aki ta kaminda, ku ounke ta superstishon, nos ta kumpli ku e yamada pa no hasi e sierto kos ei, por ehèmpel di no bòltu bo slòf den kas.

Den Guia Etnológiko no. 2, Kulto di Morto, ku teksto i dibuho di Elis Juliana, tin un lista largísimo ku Elis a kompilá di kerensia di pueblo relashoná ku MORTO, ku yama MORTO.

2Rosea grabá, epitafio, haiku di Elis Juliana. © 2009 El tributo, KòrsouOrea ta flùit
Defuntu lo ta yama
Ku su selular.

Pa amplia tokante señal di bishitá di morto: Hopi vruminga sali ku nan webu den kas ta bishita di morto.
Ora mucha ta yora pòrnada den kas, kualkier hende di kas ta bai muri.

Elis Juliana ta splika tambe ku tabatin kustumbernan ku ta referí direktamente ora un hende den famia ta bai muri: mata di “kurason pretu” kriá den kas, ta indiká ku un hende den kas ta bai muri; si den anochi di ripiente bo sinti holó dushi, ta un hende konosí ta bai muri; bo hunga ku flor ora bo tin un ruman chikitu, e ta muri; si baha dak di kas pa renob’é, doño o kabes di kas ta muri; no ta bon pa rèk un kamber pariba di kas; ta yama morto o sea kabes di kas ta muri; si planta palu di awakati den bo kurá, tempu e pari, doño di kas ta muri; palu di lamunchi plantá den kura di kas, dia e palu muri un famia dje kas ta muri; si kap un palu bieu sin resa su orashon, abo ta muri. Ta tiki tiki mester kap e palu.

Yamamentu di morto en general.
Kanamentu riba mesa den kas ta yama morto; si kòrta guiambo pa kushiná i laga e puntanan di kabes keda riba mesa, ta yama morto;  sapatu òf slòf birá bokabou ta yama morto; laga porta di kashi habrí den kas;  spil kibrá den kas; drumi na suela meimei di kas ku kabes pabou (wèst); palu di flamboyan plantá den kurá di kas; mucha pone su dos mannan riba su kabes; mucha kana na rudia den kas; mucha hunga ku flor; bira stul bokabou den kas; kose paña o pega boton na kurpa di hende; dos hende peña e mes un hende pareu; parasòl habrí den kas; dos hende bari huntu den e mesun kas; bira stul ku lomba den kas; dos hende drumí banda di otro pia ku kabes; kana ku un pia ku sapatu un pia sin sapatu; kana rònt di un mesa den kas; kana rònt di un hende sintá riba stul; skèr habrí riba kama; pasa stul pa bentana; gai kanta den porta di kas ku kara paden; galiña kanta manera gai; pone yuchi riba mesa; mucha sinta koba buraku dilanti di porta di kas; kanta kantika di La Bírgen den kas; no sa supla kachu pòrnada; flùitmentu den kas; dos morto topa na porta di misa; si laga baul habrí den kamber; si pela tur kueru di un galiña i lag’e karni so; no ta bon pa para den bentana pabou di kas i wak paden; dos breit topa na porta di misa; morto i breit topa; kanamentu ku lomba; kachó koba buraku den kurá di kas i mucha bisti rosario na garganta, tur esakinan ta yama morto.

3Rosea grabá, epitafio, haiku di Elis Juliana. © 2009 El tributo, KòrsouProfeta semper
Sa kiko lo bin pasa.
Nan ta bai promé.

Mi ta sigur, ku abo lo tin diferente otro kerensia mas ku nos grandinan tabata òf kisas te ainda nan ta sigui sigui. Esakinan tabata ántes, pasó hóbennan di awendia no ta wòri nan kabes mes ku e kosnan aki i ora nan ta kansá, ta pone dos man riba kabes, ta skòp nan slòfnan den huki sin paga tinu ku esaki bòltu, ta kap tur sorto di palu den kurá i ta hasi mil i un kos mas, ku nos grandinan nunka lo a hasi.

Un kabayero, mi ta kalkulá mas o ménos den su 50 aña a pone mi hari, kontando mi e siguiente historia. Masha dia e ta mek pa kap un palu den su kurá, pero mayornan a atvertí ku esaki ta yama morto; sabiendo ku e tabatin un tanta hopi malu i muriendo di kanser, el a probechá di kap e palu i e tanta a muri despues di un par di dia.

0 Comments

Submit a Comment

Lo no publiká bo email. Áreanan rekerí tin e marka *

Komentario resien

  • Carlos Larmonie on “SOFT MELODY”!: “Asina tin mas personanan ku a lucha pa e ínhustisia sosial i laboral ku tabata i ta tumando luga ketu…May 5, 11:05
  • Natalie Samson on “SOFT MELODY”!: “Danki pa kompartí, esaki ta duna e lokual Percy a skirbi, un ttoke personal. Danki Percy.May 5, 07:59
  • Ruben La Cruz on “SOFT MELODY”!: “AMi i mi señora a traha un video di Mac su bida. Di su hestoria i ken Mac ta. Ta…May 5, 05:05

Kategoria